ทุกข์ : ธรรมที่ควรรู้
ขันธ์ 5
ชีวิตของคนเราประกอบด้วยองค์ประกอบของชีวิต 5 ประการ ได้แก่
1. รูป คือ ส่วนที่เป็นร่างกายทั้งหมด ซึ่งมองเห็นและสัมผัสได้ มีน้ำหนักและปริมาตร รวมทั้งพลังงานทั้งหมดในร่างกายของเรา ซึ่งตรงกับสิ่งที่เรียกว่า สสาร (Matter) และพลังงาน (Energy) ในทางวิทยาศาสตร์
2. เวทนา คือ ความรู้สึกเป็นสุข (สุขเวทนา) ความรู้สึกเป็นทุกข์ (ทุกขเวทนา) หรือความรู้สึกที่เป็นกลางๆ ไม่สุขไม่ทุกข์ (อุเบกขาเวทนา)
3. สัญญา คือ ความจำได้หมายรู้ เช่น จำรูป เสียง กลิ่น รส สัมผัส และเรื่องราวต่างๆ ได้
4. สังขาร คือ ความคิดในลักษณะต่างๆ เช่น คิดดี คิดชั่ว คิดเชิงสร้างสรรค์ (Positive thinking) หรือคิดเชิงทำลาย (Negative thinking) รวมทั้งจินตนาการ (Imagination) ซึ่งเป็นความคิดในลักษณะของการสร้างภาพในฝันอันบรรเจิดด้วย
5. วิญญาณ คือ การรับรู้ที่เกิดจากประสาทสัมผัสทั้ง 5 และทางใจหลอมรวมเป็นชีวิต หากขาดองค์ประกอบอย่างใดอย่างหนึ่ง ชีวิตก็ตั้งอยู่ไม่ได้
ไตรลักษณ์
ไตรลักษณ์ หมายถึง ลักษณะทั่วไปหรือลักษณะที่เหมือนกันของสิ่งต่างๆ กล่าวคือ สิ่งทั้งปวงจะต้องตกอยู่ในสภาพที่เหมือน มีร่วมกัน เสมอกัน จึงเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า สามัญลักษณะ ไตรลักษณ์หรือกฎธรรมชาติที่เป็นลักษณะร่วมของสิ่งต่างๆ มีอยู่ 3 ประการ ดังนี้
1. อนิจจัง หรือที่มักเรียกกันว่า ความไม่เที่ยง ความไม่คงที่ ความไม่ยั่งยืน ภาวะที่เกิดขึ้นแล้วเสื่อมและสลายไป รวมความว่าสิ่งต่างๆ ล้วนมีความเปลี่ยนแปลงไปตามธรรมชาติ ไม่มีสิ่งใดคงที่ถาวรอยู่เช่นนั้นตลอดไป
2. ทุกขัง ความเป็นทุกข์ ภาวะที่ถูกบีบคั้นด้วยการเกิดขึ้นและสลายตัว เพราะปัจจัยที่ปรุงแต่งให้มีสภาพเป็นอย่างนั้นเปลี่ยนแปลงไป ทำให้คงอยู่ในสภาพนั้นไม่ได้
3. อนัตตา ความไม่ใช่ตัวตน ความไม่มีตัวตนที่แท้จริงของสรรพสิ่ง เพราะสิ่งต่างๆ ที่เกิดขึ้นจากขันธ์ 5 เป็นสิ่งที่ไม่เที่ยงและเป็นทุกข์ มีความเปลี่ยนแปรไปตามธรรมดา รวมทั้งไม่เป็นไปตามอำนาจการบังคับบัญชาของเรา หากสิ่งต่างๆ เป็นอัตตา เราต้องสามารถบังคับบัญชาให้เป็นไปตามความปรารถนาของเราได้ เช่น เราไม่อยากแก่ เจ็บ ตาย หรือไม่อยากเป็นทุกข์ แต่เราไม่สามารถห้ามได้ เป็นต้น
พระพุทธศาสนาสอนเรื่องไตรลักษณ์ก็เพื่อให้เข้าใจและรู้เท่าทันตามความเป็นจริงว่า สิ่งที่เราเรียกว่า ชีวิตหรือวัตถุสิ่งของนั้น เป็นเพียงการประกอบกันขึ้นตามเหตุปัจจัยธรรมชาติ และมีลักษณะร่วมกัน 3 ประการ คือ ไม่เที่ยง เป็นทุกข์ และไม่มีตัวตนที่แท้จริง จึงไม่ควรยึดมั่นถือมั่นว่าเป็นเรา เป็นเขา เป็นของเรา เป็นของเขาตลอดไป จะต้องมีการพลัดพรากจากกันไปในที่สุด
คุณครูจิราพร พิมพ์วิชัย โรงเรียนร้อยเอ็ดวิทยาลัย 